Tekst: Lotte De Prekel – Eenheid Varkensgezondheidszorg – Vakgroep Interne geneeskunde, Voortplanting en Populatiegeneeskunde – Faculteit Diergeneeskunde – Universiteit Gent, ILVO-Coolpigs

Selenium en vitamine E zijn krachtige antioxidanten die een cruciale rol spelen in het lichaam en potentieel een hele reeks gezondheidsproblemen helpen voorkomen, bij mens én dier. Varkens op een aangerijkt voeder met extra vitamine E en organisch selenium reageerden bij hitte niet verschillend op vlak van fysiologie, maar haalden wel een betere voederconversie onder hitte. Bovendien levert één varkenslapje van 100 g levert al gauw meer dan 30% van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid selenium aan.

Beschermende werking van selenium en vitamine E

Selenium en vitamine E zijn krachtige antioxidanten die een cruciale rol spelen in het lichaam. Ze neutraliseren schadelijke deeltjes, bekend als vrije radicalen, die de neiging hebben om cellen te beschadigen door oxidatie. Door antioxidanten toe te voegen aan het voeder of in het drinkwater kunnen we bij zowel mens als dier potentieel een reeks gezondheidsproblemen voorkomen. Denk hierbij aan hart- en vaatziekten, kanker, ontstekingen en zelfs vruchtbaarheidsproblemen. Een interessant aspect is dat vitamine E en selenium synergetisch werken, wat betekent dat ze elkaar versterken wanneer ze samen worden toegediend.

Toevoeging van deze additieven in het voeder (of water) is daarom niet alleen goed voor de varkens, maar ook interessant voor de consument. Door aanrijking van het varkensvoeder kan het varkensvlees een bron van selenium en vitamine E vormen voor de mens. Daarnaast heeft aanrijking van deze antioxidanten volgens sommige studies ook een gunstige invloed op malsheid, kleur en sappigheid van varkensvlees. Ook kan de pH-waarde van het vlees positief worden beïnvloed door deze additieven. Een gunstige pH-waarde draagt bij aan de algehele smaak en textuur van het vlees, denk maar aan PSE- en DFD-vlees. Het is echter van belang om de seleniumconcentratie onder controle te houden, aangezien hoge niveaus toxisch kunnen zijn voor zowel mens als dier. De toegestane maximale hoeveelheid selenium in varkensvoeder is bijvoorbeeld beperkt tot 0.5 mg/kg in het eindvoeder, waardoor een gebalanceerde benadering essentieel is.

Voederadditieven getest als maatregel bij hittestress bij varkens

De veranderingen in ons klimaat hebben aanzienlijke gevolgen, ook voor de veehouderij. De voorbije tien jaar hebben we in België een toename gezien van langdurige en frequentere hittegolven. In vergelijking met 1879 is de gemiddelde jaarlijkse temperatuur zelfs met 5,2°C gestegen. En als we kijken naar voorspelde klimaatveranderingsscenario's (KMI), wordt verwacht dat de temperatuur in België tegen het einde van de eeuw nog eens met 0,7°C tot 5°C zal toenemen. Deze stijging in temperatuur en de toename van hittegolven zullen onvermijdelijk de impact van hittestress in de veehouderij verergeren. Varkens, die van nature al gevoeliger zijn voor hittestress dan andere landbouwhuisdieren, worden hierdoor extra getroffen. Dit komt door hun beperkte functionele zweetklieren en een geringe hartcapaciteit.

Hittestress bij varkens kan leiden tot aanzienlijke economische verliezen en gezondheidsproblemen. Het beïnvloedt hun prestaties, verandert fysiologische parameters, zoals de stijging in rectale temperatuur en ademhalingsfrequentie, en heeft zelfs invloed op de samenstelling van het karkas. Hittestress kan ook leiden tot oxidatieve stress in lichaamscellen, met nadelige effecten tot gevolg. Tijdens hete dagen kan ook het 'leaky gut'-syndroom optreden. Hierbij zal het lichaam, om maximaal af te koelen, bij voorkeur bloed naar het huidoppervlakte sturen in plaats van naar de darmen. Zo geraken darmcellen beschadigd en worden voedingsstoffen minder efficiënt opgenomen. Bovendien maken de aangetaste cellen de dieren minder weerbaar tegen pathogenen.

Hoewel geavanceerde koelsystemen, zoals warmtewisselaars en waterverneveling aan de luchtinlaat, effectief kunnen zijn, kunnen ze ook kostbaar zijn. Daarom groeit de behoefte en belangstelling aan eenvoudige, kosteneffectieve oplossingen. Een dergelijke oplossing zou het aanpassen van het dieet van varkens kunnen zijn, een snelle en eenvoudige aanpak voor bestaande varkensstallen. Antioxidanten worden daarom vaak toegevoegd aan diervoeding om de schadelijke effecten van hittestress te verminderen, voornamelijk voor het beperken van oxidatieve stress. Onderzoek heeft aangetoond dat selenium en vitamine E een daling in groeiprestaties tijdens hittegolven kunnen remmen. Deze antioxidanten kunnen ook helpen om de sterke stijging in rectale temperatuur en ademhalingsfrequentie tijdens warmere periodes tegen te gaan.

In het kader van het Coolpigs*-project kregen vleesvarkens vanaf 80 kg tot slacht een controlevoeder of een voeder met toegevoegde voederadditieven. In het aangerijkte voeder werd 100 ppm extra vitamine E toegevoegd en werd 0.2 ppm anorganisch selenium (seleniet) van het controlevoeder vervangen door 0.2 ppm organisch selenium (selenomethionine). Op 20 en 22 weken leeftijd werden de dieren blootgesteld aan een kunstmatig opgewekte hittegolf om de effecten van de additieven te onderzoeken onder hittestress omstandigheden. Op het einde van de proef werden de varkens opgevolgd in het slachthuis en werd de vleeskwaliteit geëvalueerd (Figuur 1).

Figuur 1: Voor de bepaling van vleeskwaliteitsparameters zoals pH, waterhoudend vermogen en intramusculair vet wordt de carré of lange rugspier van het varken de dag na slacht versneden

Indicatie voor betere groei en voederconversie tijdens hitte

De reactie van de varkens op hittestress verschilde niet tussen het controle voeder en het verrijkte voeder, ze vertoonden een gelijkaardige stijging in zowel ademhalingsfrequentie als lichaamstemperatuur. Ook de prestaties verschilden niet over de volledig periode van 80 tot 115 kg. Numeriek deden de varkens het in de groep met additieven tijdens de hittegolven wel iets beter op vlak van dagelijkse groei en voederconversie. Deze observaties suggereren dat de varkens, wanneer blootgesteld aan hitte, het aangerijkte voeder toch iets efficiënter benutten in vergelijking met een controlevoeder.

Gezonder voor de consument

Het waterhoudend vermogen, de pH en de kleur van het vlees waren niet verschillend tussen beide groepen, maar het vlees van de groep die verrijkt was met additieven bevatte wel een aanzienlijk hogere concentratie vitamine E en selenium (Figuur 2). Zowel de controlegroep als de groep met het antioxidanten-aangerijkt voeder kregen dezelfde hoeveelheid toegevoegd selenium, enkel de vorm van selenium verschilde. Dit reflecteert het belang van de vorm van selenium. Organische vormen, zoals selenium-gist en selenomethionine, hebben een betere biologische beschikbaarheid dan anorganische vormen zoals seleniet of selenaat. Dit verbetert de opname in het maagdarmkanaal, wat dus zorgt voor een hogere beschikbaarheid van selenium in het vlees.

Een stukje verrijkt varkensvlees kan een belangrijke bijdrage doen aan onze voeding. Een gemiddelde volwassene van 70 kg zou ongeveer 70 µg/dag selenium moeten consumeren voor een optimale gezondheid (1 µg/kg per dag). In België neemt de gemiddelde persoon slechts 40 µg/dag selenium op, wat onder deze optimale grens ligt. Een lapje verrijkt varkensvlees van 100 g kan 25 µg selenium aanbrengen en zo al snel meer dan een derde van onze dagelijkse behoefte invullen. Deze bevinding benadrukt de positieve impact van de organische vorm van selenium, niet alleen voor varkens, maar ook voor consumenten.

Figuur 2: Vitamine E en selenium gehalte in het vlees van varkens die gesupplementeerd werden met extra antioxidanten (enriched) zoals, vitamine E en selenium, t.o.v. varkens uit de controlegroep (control)

 

*Eind 2020 werd het project ‘COOLPIGS’ gelanceerd, een samenwerking tussen de eenheid varkensgezondheidszorg van de Faculteit Diergeneeskunde en ILVO. Het project loopt 4 jaar met als doel een hitteplan voor de transporten en bedrijven in de Vlaamse Varkenshouderij te ontwikkelen, waaronder ook maatregelen op basis van genetica worden uitgetest. De meest recente resultaten kan je terugvinden op de site van Coolpigs via Varkensloket.