VARKENSLOKET

Header_coolpigs

 

 

Project COOLPIGS

De afgelopen jaren nam de hittestress-frequentie in Vlaanderen toe en waren de productieverliezen en sterfte door de hitte veel zichtbaarder. ILVO en UGENT (eenheid varkensgezondheidszorg van de Faculteit Diergeneeskunde) startten daarom eind 2020 met het nieuwe ‘COOLPIGS’ onderzoeksproject, gefinancierd door VLAIO en diverse stakeholders uit de sector.

Het doel van het project is om een concreet hitteplan op te stellen voor de Vlaamse varkenshouderij dat effectieve, praktisch en economisch haalbare maatregelen aanreikt die toepasbaar zijn in de stal en bij transport. Daarnaast is het de bedoeling om de praktische kennis over de zichtbare en minder zichtbare impact van hittestress te verhogen. De mate van hittestress, de gevolgen ervan in Vlaanderen en de bestaande strategieën worden hiervoor in kaart gebracht en geëvalueerd.

Wat is hittestress?

Bij een temperatuur die hoger is dan de bovengrens (hoogste kritische temperatuur) van de thermoneutrale zone ervaren varkens hittestress. Boven de hoogste kritische temperatuur passen de varkens hun gedrag aan om meer warmte te verliezen: hijgen, liggen op de koelere plekken in het hok en contact met soortgenoten vermijden. Zweten (evaporatie) kunnen varkens nauwelijks. Ze gaan voornamelijk liggen op de roostervloer en ‘bevochtigen’ zichzelf met mest en urine om hitte via de natte huid te verliezen, wat kan leiden tot hokbevuiling. Ook eten de varkens minder om de warmteproductie (door de energieopname via het voeder) te verminderen. De hoogste kritische temperatuur neemt af bij toenemend lichaamsgewicht: 25°C bij een gewicht van 25 kg en 20°C bij een gewicht van 100 kg.

De thermoneutrale zone hangt af van de hoeveelheid warmte die wordt geproduceerd door het dier tijdens metabole processen (o.a. verteren van voeder), omgevingsfactoren (zoals luchtsnelheid, relatieve vochtigheid, vloertype, stralingswarmte, aantal dieren in een groep en de hoeveelheid natte huidoppervlakte), de dierleeftijd, de genetica en het productiestadium. De zone voor thermisch comfort voor lacterende zeugen en biggen verschillen sterk, nl. tussen 12 en 22°C voor de zeug en tussen 30 en 35°C voor biggen.

Gevolgen van hittestress bij varkens

Varkens zijn in het bijzonder gevoelig voor hittestress omdat ze zeer weinig zweten, een beperkte long- en hartreserve hebben en moderne varkensstallen weinig uitgerust zijn met koudere oppervlakken die verkoeling brengen. Naast de dierenwelzijns- en gezondheidsproblemen, leidt hittestress tot zeer grote economische verliezen omwille van stress, productieverliezen en sterfte. Dit vormt een uitdaging voor zowel zeugen- en vleesvarkensbedrijven als tijdens het transport. Bij de zeugen zien we meer sterfte, een verminderde melkgift en meer onrust, waardoor ook de biggensterfte toeneemt. Ook het aantal terugkomers en het aantal zeugen dat verwerpt kan toenemen. Bij voornamelijk zwaardere vleesvarkens is er meer sterfte en verhoogt de kans op agressie en staartbijten. Ook de groei, voederconversie en karkaskwaliteit worden negatief beïnvloed. Bij fokberen daalt de spermakwaliteit.

Onderzochte maatregelen om hittestress tegen te gaan (COOLPIGS)

Tijdens het COOLPIGS project onderzochten we heel wat maatregelen, waarbij hier de voornaamste resultaten worden samengevat.

Voedermaatregelen
  • Verlagen van het ruw eiwit gehalte bij vleesvarkens
    • Aanpassing: Van 15.0% naar 13.5% ruw eiwit, verhogen van ruw vet gehalte van 3.6% naar 6.6%, en verhogen van netto energie van 9.1 naar 9.7 mJ/kg bij vleesvarkens.
    • Resultaat: Geen verbeterde dier-, prestatie- of karkasparameters.
  • Toevoegen van antioxidanten bij vleesvarkens
    • Aanpassing: Toevoeging van 0.2 mg/kg anorganisch selenium, 0.2 mg/kg selenomethionine, 200 ppm vitamine E, 200 ppm vitamine C, en 0.1% betaine. 
    • Resultaat: 
      • Trend in betere groei (891 vs. 925 g/dag).
      • Hogere vitamine E (+11%) en selenium gehalte (+43%) in het vlees (voordelig voor de consument).
      • Zie artikel: Rol van vitamine E en selenium (bijlage). 
  • Toevoegen van antioxidanten bij zeugen
    • Aanpassing: Toevoeging van 0.2 mg/kg anorganisch selenium, 0.2 mg/kg selenomethionine, 200 ppm vitamine E, 200 ppm vitamine C, en 0.1% betaine.
    • Resultaat: 
      • Geen verbeterde dier- en prestatieparameters bij de zeugen.
      • Biggen hadden een iets hoger speengewicht (130 gram meer). 
Managementmaatregelen
  • Verlagen van hokdensiteit bij vleesvarkens
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
  • Keuze van eindbeer
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
Klimaat-technische maatregelen
  • Hogedrukverneveling in het compartiment van vleesvarkens
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
  • Axiale ventilatoren bij kraamzeugen
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
Maatregelen op transport en in slachthuizen
  • Aanpassen transporttijdstip tijdens hitte
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
  • Verneveling in de wachtruimte van het slachthuis
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 
Drinkwatermaatregelen
  • Drinkwateradditieven
    • Aanpassing: 
    • Resultaat: 

 

Andere maatregelen om hittestress tegen te gaan (literatuur)

  • Behandel of verhok niet tijdens de warme perioden van de dag

Voer handelingen zoals verhokken en vaccineren bij voorkeur uit in de koelere perioden van de dag (m.a.w. 's morgens vroeg of 's avonds laat) om de dieren niet extra te belasten wanneer ze aan hittestress worden blootgesteld.

  • Controleer de watergift - zorg voor onbeperkt (gekoeld) drinkwater

Tijdens warme perioden drinken varkens meer. Het is dan nog belangrijker om onbeperkt kwaliteitsvol vers drinkwater te voorzien. Controleer het debiet van de drinknippels (Tabel 1). Gekoeld drinkwater blijkt ook effectief te zijn om warmteoverlast te vermijden, maar een goede isolatie van de leidingen is nodig om dit mogelijk te maken. Volgens de Nederlandse GD zou het verschaffen van koud water (<15°C) aan de kraamstalzeugen, een positief effect hebben op de prestaties van de zeug (o.a. hogere voeder- en wateropname, hogere geschatte melkproductie) en de biggen (hogere gemiddelde groei en speengewicht). Het risico op bacteriële contaminatie is groter tijdens warme perioden, waardoor het nog belangrijk is om de kwaliteit van het drinkwater goed op te volgen en zo nodig het drinkwater te behandelen.

Tabel 1. Overzicht van de gemiddelde waterbehoefte en aanbevolen debiet per diercategorie

Waterbehoefte

 

  • Verschuif voederbeurten naar de koelere perioden van de dag

Tijdens warme perioden is het aangewezen om de dieren te voederen tijdens de koelere perioden van de dag: bv. ’s morgens vroeg, ’s avonds laat en kleinere porties doorheen de dag. Besteed ook voldoende aandacht aan het bijvoederen van de zuigende biggen om de lagere melkgift van de zeug op te vangen.

  • Kalk de ramen of daken wit - bouwtechnische aspecten van de stal

Het witkalken van de ramen gedurende de zomerperiode kan de directe inval van zonlicht verminderen en zo opwarming in de stal te beperken. Aangezien de materialen vergelijkbaar zijn, kunnen dezelfde producten als bij serres worden gebruikt. Naast het witkalken van ramen experimenteerde men op VIC Sterksel met het witkalken van (donkere) daken. Hier weliswaar om de opwarming van de daken en de afdelingen te doen dalen. Metingen toonden aan dat de temperatuur van de golfplaten 6 tot 8°C en de lucht onder de platen 3 tot 4°C afkoelden.

Bij de bouw van een nieuwe stal kan je ook rekening houden met de vorm en de oriëntatie van de stal en de ramen, en de thermische eigenschappen van de bouwmaterialen.

Enkele meer permanente opties vergeleken met het witkalken zijn:

  • In het stalontwerp kiezen voor een lichtstraat hoog in de zijgevel direct onder de dakoversteek en over de gehele breedte van de afdeling
  • Het plaatsen van de ramen aan de schaduwzijde van de stal
  • De dakoversteek verlengen
  • Het plaatsen van een groensingel aan de zonzijde van de stal
  • Het glas in de ramen vervangen door een materiaal dat infrarood of uv-licht filtert
  • Vensters van goed isolerend en/of zonnewerend glas voorzien
  • Plaatsen van horizontale lamellen voor de ramen
  • Zogenoemde ‘light shelves’ (lichtplanken) aanbrengen aan de binnenzijde van de ramen die het licht richting plafond weerkaatsen en (indirect) de afdeling inbrengen
  • Folie aanbrengen op de ramen. Raamfolies met een verschillende UV-doorlaatbaarheid kunnen commercieel worden aangekocht.

Wees je er wel van bewust dat volgens de Europese en Belgische wetgeving aan twee voorwaarden betreffende licht moet worden voldaan: 1) in stallen die werden gebouwd na 1 januari 2003 moeten de lichtdoorlatende openingen in het dak en/of de muren tenminste 3% van de vloeroppervlakte beslaan; en 2) de lichtintensiteit (d.m.v. daglicht en kunstlicht) in de hokken moet tenminste 40 lux bedragen gedurende tenminste 8 uur per dag. De 40 lux moet als een minimumnorm in elk hok worden beschouwd (m.a.w. een hok met een lichtintensiteit van 100 lux compenseert niet voor een ander hok met een lichtintensiteit van 20 lux).

  • Koel de vloer

Varkens kunnen afkoelen door op een koude vloer te liggen. De vloer kan gekoeld worden via buizen waarin koud water stroomt of door deze te bevochtigen. Lacterende zeugen liggen het grootste deel van de dag neer, waardoor een koelbed voor hen een effectief systeem is. Bij vleesvarkens kunnen de buizen aan de roostervloer worden verwerkt. Indien de varkens toegang hebben tot een buitenruimte, kan het aanleggen van een poel ook voor afkoeling zorgen.

  • Systemen die de luchttemperatuur rechtstreeks kunnen beïnvloeden

Behandel de lucht met een warmtepomp met koudemiddel. Deze verlaagt de luchttemperatuur tot het gewenste niveau en wordt standaard gebruikt om huizen en bedrijfsgebouwen te koelen (in de volksmond “airconditioning”). De economische haalbaarheid voor varkensstallen moet nog verder onderzocht worden, aangezien de kosten voor de investering, het gebruik en onderhoud redelijk hoog zijn.

  • Behandel de lucht met een warmtepomp met natuurlijke bronnen

De warmtewisselaars in dit systeem geven warmte af aan de bodem, grondwater of zelfs het waswater van de luchtwasser zodat de binnenkomende stallucht afkoelt. Deze systemen zijn zeer effectief. Het voordeel hierbij is dat de lucht niet extra bevochtigd wordt en dat het ook mogelijk is om de lucht op te warmen tijdens koude perioden.

Mogelijke strategieën om hittestress te beperken

Figuur 1. Mogelijke strategieën om hittestress te beperken (naar Mayorga et al., 2019)

Publicaties

THI rekenmodule

  • De temperature-humidity index (THI) is een maat voor het bepalen van hittestress bij varkens. Deze index wordt berekend aan de hand van een formule die omgevingstemperatuur en relatieve luchtvochtigheid combineert. Deze waarde kan vervolgens de kans op hittestress bij varkens voorspellen. Er zijn ook grenswaarden die de ernst van de hittestress-effecten aangeven.
  • Bereken de THI-index
Knop_THI

 

Meer info over Coolpigs via Alice.vandenbroeke@ilvo.vlaanderen.be - 09 272 26 57

ilvo  Ugent vlaio

Met steun van volgende co-financiers:
BIVIT, FEBEV, ORFFA, Agrifirm, CID LINES, Arvesta, DSM, INNO, ABS, Voeders d’Aussy, DGZ, Inagro, BPG, Topigs norsvin, Voeders Decadt, Choice, Nooyen, Voeders De Grave, For Farmers, Provet en Boerenbond