Studiedag 'Salmonella in de varkensproductieketen' (2013)

ILVO, CODA, Flanders’ Food en Lanupro organiseerden op 3 december 2013 een studiedag waarbij een update werd gegeven over de Salmonella pathogenese, het surveillance programma, de diagnostiek en hygiënemaatregelen. Enkele recente projectresultaten die focussen op de Salmonella reductie via veevoeder- en drinkwateradditieven, en vaccinatie kwamen aan bod.

In België blijft Salmonella één van de belangrijkste ziekteverwekkende zoönoses die kunnen leiden tot maag-darm infecties. Zowel bij de mens als bij varkens is Salmonella typhimurium het meest voorkomende serotype. Het is daarom belangrijk om Salmonella reeds aan te pakken op de varkensbedrijven. Het feit dat Salmonella lang kan overleven in de omgeving en dragende varkens meestal geen ziektesymptomen vertonen maakt dit niet eenvoudig.

Screening en maatregelen op varkensbedrijven

Een goede monitoring met het toepassen van maatregelen om de infectiedruk bij de varkens en in de omgeving zo laag mogelijk te houden is een noodzaak. Het huidige toezichtprogramma omvat een jaarlijkse Salmonella antistoffen titerbepaling in de bloedstalen van vleesvarkens die worden genomen in het kader van het Aujeszky monitoring programma.

Uitzondering: op bedrijven met buitenbeloop en bedrijven die fokvarkens commercialiseren gebeurt een viermaandelijkse screening. In de toekomst wordt de serologische screening vervangen door een bacteriologische (meststalen) waarbij de nadruk zal liggen op de (op)fokbedrijven. Een zes maanden durend pilootproject waarbij overschoenen en swabs worden verzameld in de kraamstal, dekstal, groepshuisvesting en vleesvarkensstal op 49 (op)fokbedrijven is lopende. Er wordt nagegaan hoeveel, hoe vaak, waar (afdeling) en welke (overschoentjes vs. swabs) stalen moeten worden verzameld om de Salmonella status van een bedrijf weer te geven.

Het aankopen van positieve dieren, het voederen van besmet voeder en de aanwezigheid van ongereinigd materiaal, ongedierte, huisdieren en vogels in de stallen werden reeds geïdentificeerd als mogelijke infectiewegen. Om de infectiedruk laag te houden is het belangrijk om hygiënemaatregelen in acht te nemen. Risicobedrijven worden door DGZ begeleid om o.a. de bioveiligheidsmaatregelen te optimaliseren.

Varkenshouders kunnen aan de hand van het bioveiligheidsscoresysteem biocheck.ugent.be de kwaliteit van hun externe en interne bioveiligheidsmaatregelen nagaan. Bijkomende controlemaatregelen zoals het aanzuren van het drinkwater/voeder en vaccinatie worden soms aangewend bij het bestrijden van Salmonella infecties. In België is er geen Salmonellavaccin geregistreerd voor praktijkgebruik, tenzij onder experimentele omstandigheden. Uit de resultaten van het SALMOSU (FOD) project blijkt dat het vaccineren of toedienen van gecoat calciumbutyraat via het voeder kan leiden tot een verminderde Salmonella overdracht tussen biggen.

Een combinatie van beide biedt geen meerwaarde ten opzichte van het vaccin. Een praktijkproef die tijdens het Salmonellaproject (Flanders’ FOOD) werd uitgevoerd, toonde aan dat een combinatie van zuren (tryglyceride van middenlangeketenvetzuren en EO, middelangeketenvetzuren en melkzuur) leidde tot een daling in het Salmonella voorkomen. Niet alle zuren en formuleringen zijn even effectief waardoor zowel gunstige als ongunstige resultaten worden gerapporteerd in verschillende experimenten. De resultaten kunnen o.a. worden beïnvloed door de aard en dosering van het product, de leeftijd van de dieren en een mogelijk samenwerkend effect van de producten.

Transport en slachtproces

Tijdens het transport naar het slachthuis en het verblijf in de wachtruimte kunnen dragers (door de stress) Salmonella gaan heruitscheiden met een verhoogd aantal bacteriën in de mest en omgeving tot gevolg. Dit kan leiden tot een uitwendige en inwendige (mondholte, darmen en mesenteriale lymfeknopen) besmetting van de varkens behorend tot eenzelfde en/of andere loten. Tijdens het slachtproces zijn het ontharen en poetsen van de karkassen, het lossnijden van de anus, het openen van de buikholte en het klieven van het karkas kritische stappen voor karkascontaminatie. Het toepassen van een goede slachttechniek met het regelmatig reinigen van het materiaal en de handen is noodzakelijk.

De consument

Als er gepeild wordt naar de bezorgdheid van de consumenten omtrent voedselveiligheid, scoort bacteriële contaminatie (zoals Salmonella) hoog. De verantwoordelijkheid voor ‘veilig voedsel’ leggen consumenten eerder bij de keten dan bij zichzelf. Consumenten verwachten dat er eerder maatregelen worden genomen aan het begin van de keten dan aan het einde. Maar de consument mag zijn rol niet uit het oog verliezen. Er wordt aangeraden om gerechten met vlees door en door te verhitten en kruiscontaminatie (bv. contact tussen niet-verhit vlees en rauwe groenten) in de keuken te vermijden.

De presentaties: 

• De presentatie ‘Pathogenese van Salmonella typhimurium infecties bij het varken’ (Filip Boyen; 2013) bespreekt de ontstaanswijze en de ontwikkeling van een Salmonella infectie bij het varken.
   
• De presentatie ‘Bacteriologische en serologische diagnose van Salmonella bij varkens: rol van het Nationaal Referentielaboratorium’ (Pierre Wattiau; 2013) bespreekt de methoden die worden gebruikt bij de diagnose van Salmonella infecties.
   
• De presentatie ‘Safety and efficacy of the Salmonella typhimurium live vaccine Salmoporc’ (Sven Springer; 2013) belicht de mogelijkheden van het levend verzwakt Salmoporc vaccin bij zeugen en biggen.
   
• De presentatie ‘Reductie van Salmonella bij het varken: mogelijkheden via veevoeder- en drinkwateradditieven’ (Geertrui Rasschaert; 2013) bespreekt het effect van enkele veevoeder- en drinkwateradditieven op de Salmonella uitscheiding door het varken. De resultaten van het FOD SALMOSU project en FlandersFood Salmonella projecten worden overlopen.
   
• De presentatie ‘Salmonella contaminatie van varkenskarkassen in het slachthuis’ (Lieven De Zutter; 2013) geeft de mogelijke risicofactoren voor karkascontaminatie met Salmonella in het slachthuis weer.
   
• De presentatie ‘Houding van de consument ten opzichte van voedselveiligheid in vlees’ (Wim Verbeke; 2013) geeft de consumentenperceptie ten opzichte van voedselveiligheid weer.